Χωρίς εξαιρέσεις

Δεν ξέρω πού και πότε τραβήχτηκε αυτή η φωτογραφία που έφτασε στα χέρια μου. Δεν έχω ιδέα αν είναι φυσική ή στημένη, ούτε σε ποιόν χρωστώ πνευματικά δικαιώματα που την αναδημοσιεύω (παρακαλώ, ας επικοινωνήσει μαζί μου).

Η σκηνή μοιάζει με φάρσα: Κάποιος (μάλλον ο οδηγός του γραφείου κηδειών) είχε αφήσει το όχημά του (τη νεκροφόρα) μπροστά στην εκκλησία, αλλά σε σημείο που απαγορεύεται το παρκάρισμα. Την ώρα που η νεκρική πομπή βγαίνει από την εκκλησία, βλέπουν το γερανό να σηκώνει την παράνομα παρκαρισμένη νεκροφόρα.

Την κοιτάζω και κουνώ το κεφάλι αγανακτισμένη: Μα καλά, δε μπορούσαν να τους αφήσουν να πάρουν το φέρετρο και να φύγουν; Τόσο δύσκολο ήταν να περιμένουν δυο λεπτά; Κάπου όμως μέσα μου ξέρω πως τα πράγματα δεν είναι έτσι: Υπάρχουν χώρες που ο νόμος εφαρμόζεται, οι δρόμοι δεν είναι κλεισμένοι από παρκαρισμένα και το τρόλεϊ χωρά να περάσει. Για να γίνει αυτό, δεν πρέπει να υπάρχουν εξαιρέσεις: παρκάρετε παράνομα με δική σας ευθύνη.

Αυτή η εφαρμογή του νόμου χωρίς εξαιρέσεις είναι το πιο απαραίτητο να γίνει στην Ελλάδα της ασυδοσίας. Είναι επίσης κάτι που η νοοτροπία του μέσου έλληνα δύσκολα αποδέχεται. Έχουμε συνηθίσει στην κακώς εννοούμενη επιείκια, στην ανοχή των άλλων που μας επιτρέπει να ωφεληθούμε σε βάρος τους, όπως κι εκείνοι άλλωστε. Καθημερινά διαπράττουμε μικρές παρανομίες - μια μικρή φοροδιαφυγή, παράνομο παρκάρισμα, παραβίαση του ορίου ταχύτητας. Μας ξαφνιάζει πραγματικά όταν μας επιπλήττουν γι αυτές και αγανακτούμε όταν μας καλούν να πληρώσουμε. Μα γιατί; Τόσοι και τόσοι δεν κάνουν το ίδιο;

Το σύστημα επιβάλλει απαγορεύσεις που δεν είναι δυνατό να τηρηθούν και επιταγές που είναι φτιαγμένες για να παραβιάζονται. (Δύο απλά παραδείγματα είναι η απαγόρευση παρκαρίσματος χωρίς να υπάρχουν θέσεις στάθμευσης, και τα παράλογα όρια ταχυτήτων σε μεγάλους δρόμους.) Έπειτα, χαλαρώνει την αστυνόμευση και σαμποτάρει το σύστημα απονομής δικαιοσύνης.

Έτσι γινόμαστε παραβάτες και γλιτώνουμε. Έπειτα από λίγο συνηθίζουμε την παραβατική συμπεριφορά ως κάτι φυσιολογικό. Μια επίπληξη ή μια κλήση είναι κάτι τόσο σπάνιο και αναπάντεχο που μας ξαφνιάζει. Θυμώνουμε, απορούμε, καταριόμαστε την κακή μας τύχη, δικαιολογούμαστε, παρακαλούμε, προσπαθούμε να αποφύγουμε την κλήση με κάθε μέσο. Για λίγο καιρό συμμορφωνόμαστε, έπειτα όμως γυρίζουμε στις παλιές μας συνήθειες, πολύ περισσότερο μάλιστα αφού όλοι γύρω μας κάνουν το ίδιο.

Δυό ιδιάζουσες συνέπειες αυτής της κατάστασης αφορούν τη νοοτροπία που αναπτύσσουν όσοι ζούν σ' αυτό το περιβάλλον συνεχούς παραβατικότητας και σπάνιας, αμελητέας τιμωρίας:

• Από τη μια  αποθρασύνονται σταδιακά και, ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία τους, προχωρούν σε ολοένα και μεγαλύτερες παραβάσεις: σήμερα πέντε λεπτά διπλοπαρκάρισμα με αλάρμ, αύριο ολόκληρο οχτάωρο, χωρίς αλάρμ - σήμερα οι δύο ρόδες πάνω στο πεζοδρόμιο, αύριο και οι τέσσερις, σήμερα κατάχρηση λίγων ευρώ, αύριο υπεξαίρεση χιλιάδων.
• Από την άλλη, η ιδιότητα του παραβάτη υποθάλπτει ανοχή και αδιαφορία προς άλλους παραβάτες, με τη λογική του ότι ανεχόμαστε τις παραβάσεις των άλλων περιμένοντας ότι θ' ανεχτούν κι εκείνοι τις δικές μας. Ή απλούστερα, αλλοτριωνόμαστε σε τέτοιο βαθμό που θεωρούμε φυσικότατο να παρανομούν όλοι, χωρίς εξαίρεση.

Αυτό το τελευταίο, μήπως σας θυμίζει κάτι; Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει ανθρώπους ν' αναφωνούν "Όλοι τα παίρνουν" σηκώνοντας τους ώμους στωικά, απρόθυμοι να κάνουν οτιδήποτε για ν' αλλάξει η κατάσταση, όσο κι αν τη θεωρούν απαράδεκτη; Δεν αμφιβάλλω ότι ένα μέρος αυτής της στωικότητας οφείλεται στην αναποτελεσματικότητα της ελληνικής δικαιοσύνης. Από την άλλη όμως δε μπορώ να μη σκέφτομαι ότι το σαράκι διαποτίζει σιγά-σιγά την κοινωνία τόσο, που να είναι απρόθυμη να κολάσει συμπεριφορές ολοφάνερα βλαβερές για όλους, γιατί πλέον τα μέλη της πιστεύουν σοβαρά ότι η καταπάτηση του νόμου, η διαφθορά και η ασυδοσία αποτελούν μέρος της φυσικής κατάστασης των πραγμάτων.

Για άλλη μια φορά, το πεζοδρόμιο διδάσκει. Τα όσα συμβαίνουν πάνω και γύρω του, δεν είναι παρά μια αντανάκλαση της κοινωνίας που το χρησιμοποιεί.

.